Een beestachtige geschiedenis van de filosofie is de titel van het boek waarin Erno Erkens beschrijft hoe in de loop van de geschiedenis over dieren werd gedacht. Het is een van de meest fascinerende boeken die ik in tijden heb gelezen, al was het alleen al om te leren hoe de (maar al te vaak misselijke) omgang met dieren werd gerechtvaardigd. In het tv-programma ‘Boeken’ vertelde Erkens over dit boek en maakte hij grote indruk op mij vanwege zijn vlammend betoog over hoe de mens zijn verantwoordelijkheid zou moeten nemen voor wat er met dieren gebeurt.

Androkles

In ‘Een beestachtige geschiedenis van de filosofie’ vertelt Erkens onder andere het verhaal van de gevluchte slaaf Androkles. Ik herkende de naam direct als de naam van het eerste orgaan van Proefdiervrij, dat wil zeggen de Nederlandschen Bond tot Bestrijding van de Vivisectie zoals wij toen nog heetten. Androkles was een gevluchte slaaf die zijn toevlucht zocht in een grot. In die grot verbleef een verzwakte leeuw die zijn ontstoken poot uitstak zodat Androkles de doorn kon verwijderen. Daarna zorgde de leeuw voor Androkles door zijn prooien met hem te delen. Zo leefden ze drie maanden samen totdat Androkles het niet meer uithield van de jeuk en in Rome naar de kapper wilde gaan. Daar werd hij opgepakt en het Circus Maximus ingeduwd, waar hij opgewacht werd door een hongerige en opgehitste leeuw. Maar wat gebeurde er voor de ogen van het verbijsterde publiek; de leeuw gaat liggen en laat zich aaien door Androkles! De leeuw uit de grot bleek inmiddels ook gevangen te zijn. Daarop werd een hongerige panter de arena ingejaagd, waarna de leeuw Androkles in bescherming nam en de panter verscheurde. Het publiek zag in Androkles een soort tovenaar die daarom tot vrij man werd verklaard en de leeuw met zich mee mocht nemen.

Toch niet zo’n mooi voorbeeld?

Dit verhaal was eind negentiende eeuw aanleiding om Androkles te vereren als voorbeeld van waar dierenliefde toe kan leiden. Het einde van het verhaal werd echter weggelaten en niet zonder reden. Want volgens de antieke bronnen leidde Androkles de leeuw aan een halsband door Rome. Hij verdiende zijn brood door het dier voor een zakcentje kunstjes te laten doen!

Heersen over de natuur (en dus de dieren…)

Op dit moment volg ik ‘Versailles’, een spannende tv-serie op de Belgische zender. Daarin is te zien is hoe Lodewijk de veertiende alle macht naar zich toe trok en zichzelf boven iedereen en dus ook de natuur stelde. Hij liet een moeras droogleggen en maakte zo het onmogelijke waar door een pronkpaleis neer te zetten op de meest onwaarschijnlijke plek. Er kwam een immense tuin waarvoor hele wouden moesten worden omgehakt. Alle lijnen in lanen en paden in het park moesten wijzen naar één centrale plek, het huis van de zonnekoning. Ook in ‘Een beestachtige geschiedenis’ kom ik dit verhaal tegen en lees dat dit precies laat zien hoe in die tijd met natuur, en dus ook met dieren, werd omgegaan. Want ook dieren werden ingesloten (hoe kleiner het hok hoe beter!), zodat de mens, wandelend over brede paden, zich superieur kon voelen over de lagere dieren. Zo werden dierentuinen de voorloper van de moderne veebedrijven.