Mijlpaal: minder apen, meer mensgericht onderzoek

Goed nieuws voor dier én mens: Nederland zet opnieuw richting naar onderzoek zonder apenproeven. Op 28 oktober stemde de Eerste Kamer in met de begrotingswijziging die ervoor zorgt dat de subsidie van 12,5 miljoen euro per jaar voor het Biomedical Primate Research Centre (BPRC) de komende vijf jaar te verschuift van apenonderzoek naar proefdiervrije innovaties.

Wat dat betekent in de praktijk

In het BPRC in Rijswijk worden zo’n duizend apen gehouden, vooral resusapen en Java-apen. Elk jaar worden daar nog ongeveer 150 apen gebruikt in experimenten voor onderzoek naar ziektes als hiv, malaria en hersenaandoeningen.

Dat is heftig, want apen zijn gevoelige en sociale dieren. Ze vormen vriendschappen, zorgen voor elkaar en herkennen emoties – net als wij. Juist daarom is dit besluit zo belangrijk: het betekent dat de overheid stopt met het financieren van dierproeven op apen, en het geld voortaan inzet voor onderzoek dat mensen écht verder helpt.

We vieren de richting, niet de hele begroting

We vieren vandaag vooral dat het geld eindelijk de goede kant op gaat; van apenproeven naar proefdiervrije, mensgerichte innovaties. Dat is een geweldige stap vooruit. 

Maar ook weten we dat de hele OCW-begroting breder dan dit is, en dat er ook zorgen zijn over de bezuinigingen op onderwijs en onderzoek. Die zorgen begrijpen we heel goed. Want betrouwbaar onderzoek naar ziektes moet natuurlijk doorgaan – juist daarvoor is deze verschuiving bedoeld. 

Door de expertise van huidige onderzoekers te combineren met mensgerichte, moderne modellen kunnen we ziektes beter begrijpen, behandelingen verbeteren én dierenleed voorkomen. Het gaat dus niet om stoppen met onderzoek, maar om dit slimmer en menselijker (en meer toekomstproof) te doen. 

Een logische stap vooruit

Deze stap laat zien dat Nederland kiest voor wetenschap die beter werkt voor mensen, diervriendelijker is, en klaar is voor de toekomst. Door het besluit kan het geld nu worden gebruikt voor moderne, mensgerichte methoden, zoals:

• organen-op-chip,
• nagebootste menselijke mini-hersenen,
• onderzoek met donormateriaal, en ook
• slimme computermodellen gebaseerd op menselijke data.

Deze methoden bootsen ons lichaam veel beter na en zorgen daardoor voor betrouwbaardere resultaten. Dat is dus winst voor patiënten, voor onderzoekers én voor de dieren die er niet langer voor hoeven te lijden.

Jaren van duwen, praten en volhouden

Deze beslissing is niet uit de lucht komen vallen. Het is het resultaat van jaren werk. Al in 2016 vroeg de politiek om een afbouw van apenproeven, maar concrete stappen bleven lang uit.

In 2019 presenteerde het BPRC een ambitieplan waarin het beloofde het aantal dierproeven met 40% te verminderen. Dat klonk mooi, maar wie het plan goed las, zag dat er bijna niets in stond over investeren in proefdiervrije innovatie.

Toen het BPRC in 2019 beloofde het aantal dierproeven te verminderen, hadden we gehoopt op meer lef richting proefdiervrije innovatie. Dat bleef toen uit, terwijl de kansen er al wél waren. We zien dit besluit daarom als een kans om het nu echt anders te doen; met onderzoek dat mensen verder helpt en dieren spaart.

Met deze begrotingswijziging komt daar verandering in. Het draait niet langer meer om minder onderzoek, maar om beter onderzoek – onderzoek dat mensen écht verder helpt en dieren spaart.

Tijd om door te pakken

Vijf jaar klinkt misschien kort, zeker in de wetenschap. Maar eerlijk is eerlijk: dit gesprek loopt al járen. Er was dus genoeg tijd om je voor te bereiden op deze verandering. Nu voelt het misschien alsof het snel moet, maar dat komt vooral omdat er te lang is gewacht om écht te beginnen. 

Want dit besluit ook niet uit de lucht vallen. Al jaren wordt er gesproken over de afbouw van apenproeven, en het BPRC had in die tijd al veel actiever kunnen inzetten op proefdiervrije innovatie. Die kans is er nog steeds en juist nú is het moment om dat echt waar te maken.

Nederland loopt voorop met nieuwe technieken zoals organen-op-chip, mini-hersenen en AI-modellen, en er wordt volop geïnvesteerd in onderzoekscentra zoals Ombion; waarin al 124 miljoen euro is gestoken vanuit het Nationaal Groeifonds. We hebben dus niet te maken met een sprong in het diepe, maar met een sprong naar voren; wetenschappelijk, ethisch en menselijk verantwoord. Lees hier meer over waarom dit een verantwoorde stap is.

De stem van de wetenschap

Vlak voor de stemming (24 oktober) verscheen in de Volkskrant, Trouw, het Parool en AD landelijk een open brief van Nederlandse wetenschappers en artsen. Zij riepen de politiek op om dit besluit te steunen en de verschuiving naar mensgericht onderzoek door te zetten.

Wij hielpen samen met PETA Nederland om die oproep zichtbaar te maken, omdat we het belangrijk vinden dat ook de wetenschappelijke stem vóór proefdiervrije innovatie gehoord wordt. De brief maakte duidelijk: dit is geen emotionele roep van buitenaf, maar een groeiend geluid van binnenuit de wetenschap zelf. 

Een overwinning voor mens én dier

Voor de apen betekent dit besluit dat ze niet langer gefokt en gehouden hoeven te worden om op getest te worden. Dat er stap voor stap minder proeven plaatsvinden, en dat er eindelijk perspectief komt op een toekomst waarin ze niet meer voor onderzoek worden gebruikt.

Voor onderzoekers en patiënten betekent het dat er eindelijk wordt geïnvesteerd in onderzoek dat beter aansluit op het menselijk lichaam. En voor Nederland in het algemeen betekent het dat we vooruit durven denken; in plaats van vasthouden aan oude gewoontes.

Zoals onze directeur Debby Weijers zegt; “Dit is een belangrijke stap richting een toekomst waarin onderzoek zónder dieren de norm wordt. We zijn blij dat er nu echt beweging komt, na jaren van praten. Deze koers laat zien dat Nederland kiest voor vooruitgang die mens én dier ten goede komt.”

Op weg naar 2030

Wij werken we toe naar één helder doel: In 2030 is proefdiervrije wetenschap de norm. En deze beslissing brengt dat doel een stuk dichterbij. Elke euro die nu naar mensgericht onderzoek gaat is winst; voor de wetenschap, voor de gezondheid van mensen én voor de dieren die daar niet meer voor hoeven te lijden. 

We vertrouwen er op dat het BPRC dit als een kans ziet om richting de toekomst te gaan. Hun kennis en ervaring zijn hierin onmisbaar. Samen kunnen we laten zien dat wetenschappelijke vooruitgang met dierenwelzijn hand in hand kan gaan – en natuurlijk denken we daarin graag mee. 

Vandaag vieren we een belangrijke stap. Eentje die laat zien dat verandering mogelijk is, als je volhoudt, samenwerkt en durft te geloven in een toekomst waarin proefdiervrij de norm is.