Oh-oh. Xenotransplantatie, ofwel donordieren; komt deze zorgelijke trend nu toch naar Nederland? Het transplanteren van organen van dier naar mens is in de afgelopen jaren door buitenlandse ontwikkelingen veelal in het nieuws gekomen. Het leek nog een ver-van-ons-bedshow, maar nu stemt de meerderheid van de Tweede Kamer toch vóór het mogelijk maken van onderzoek naar nieuwe vormen van xenotransplantatie. En dat is een zorgelijke ontwikkeling voor dier én mens.
Het klinkt gek, en wat ons betreft is dat ook zo: een orgaan van een dier in een mens plaatsen. Maar op 25 oktober 2023 stemde een meerderheid van de Kamer voor een motie waarmee opgeroepen wordt om onderzoek naar nieuwe mogelijkheden van xenotransplantatie (het transplanteren van dierlijke organen in mensen) mogelijk te maken.
Gevaarlijke ingreep
De techniek staat nog in de kinderschoenen, maar laat tot nu toe niet veel goeds zien. Recent is de tweede patiënt met een donorhart van een varken zelfs overleden. Met het aannemen van deze motie is – ondanks onze (en jullie!) eerdere bezwaren – de deur nu ook open gezet voor het toestaan van deze riskante ingreep in Nederland. Dit baart ons grote zorgen.
Want kunnen we nu niet beter de proefdiervrije alternatieven onder de loep nemen? Mensgerichte technieken, zonder het gebruik van dieren, leveren betrouwbaarder resultaten op voor de mens. En dat is waar mensen op de wachtlijst recht op hebben.
(tekst gaat verder onder de afbeelding)
Het donortekort
Terug naar de wortels van het probleem. De roep om onderzoek naar donordieren wordt veroorzaakt door een tekort aan donororganen. Deze schaarste is er onder andere doordat er niet genoeg organen van menselijke donoren beschikbaar zijn en mensen op de wachtlijst hierdoor overlijden.
De motivatie voor mensen om niet te kiezen voor donatie verschillen uiteraard sterk, maar zelfs wanneer iedereen in Nederland bij overlijden hun organen aanbiedt, kan niet iedereen op de wachtlijst geholpen worden. Dit komt doordat maar een klein deel van de organen van overleden mensen daadwerkelijk gebruikt kunnen worden. Soms is de kwaliteit van het orgaan slecht, maar ook aspecten als ouderdom spelen een rol. Een alternatief is dus hard nodig.
Morele en technische problemen
Daarom worden dieren opgetrommeld om het tekort te verminderen. Dat is ethisch niet te verantwoorden. Als we namelijk dieren gaan gebruiken als kweekfabrieken voor organen, behandelen we hen als gebruiksvoorwerpen die geen intrinsieke waarde hebben. Een rol die te vaak al is weggelegd voor dieren.
Maar naast onze morele problemen met donordieren, laat de techniek zelfs nog steekjes vallen. Doordat het menselijk lichaam dierlijke organen als lichaamsvreemd ziet, kan dit voor heftige en gevaarlijke afstootreacties zorgen. Daarnaast bestaat er de mogelijkheid dat we, door het transplanteren van organen gekweekt in dieren, ziektes bij de mens introduceren die nu alleen in dieren voorkomen. Dit zou betekenen dat we door het oplossen van het ene probleem een ander probleem creëren.
Luistertip: Bas van Balkom over donordieren
In onze tweede aflevering van Proefdiervrij de Podcast spraken we met assistent prof. Bas van Balkom verder over het wereldwijde tekort aan donororganen en de manier waarop wetenschappers het nu willen oplossen – met de organen van dieren. Samen met zijn team doet Bas onderzoek naar diabetische nierschade aan het UMC Utrecht
Deze veelbelovende oplossingen staan in de pijplijn
De vraag is dus of het transplanteren van organen van dier naar mens ooit lukt. Daarom moeten we juist nu de kans grijpen om te investeren in onderzoek zonder proefdieren, of naar het behandelen van de onderliggende aandoeningen die orgaantransplantatie nodig maken.
Er zijn verschillende veelbelovende proefdiervrije alternatieven voor donordieren, zoals:
- Kunstmatige organen: Eind 2021 hebben onderzoekers van het UMC Utrecht voor de eerste keer in Nederland een volledig kunsthart geïmplanteerd. Het kunsthart vervangt en neemt de functie van het gehele hart over. De buitenkant van het hart is gemaakt van kunststof en is aan de binnenkant bekleed met biologisch materiaal. Dit was bij deze transplantatie helaas nog dierlijk materiaal, maar in de toekomst kan dit hopelijk ook (gekweekt/nagebootst) menselijk weefsel zijn.
- Kweken van menselijke organen: Het kweken van op de mens gebaseerde organoids is een stap richting het kweken van organen. De ontwikkelingen op het gebied van organoids gaan zeer snel, maar meer onderzoek is nodig.
- Regeneratie van organen: Dit is het vermogen van het lichaam om beschadigd weefsel zelf te herstellen. Het UMC Utrecht heeft bijvoorbeeld een afdeling die zich helemaal richt op (onderzoek naar) regeneratie.
Focus op houdbare en mensgerichte oplossingen
Wij onderschrijven de problemen van het donortekort en staan volledig achter het zoeken naar een oplossing hiervoor. Maar, laten we nu dan ook inzetten op de veelbelovende technieken; oplossingen waarbij geen sprake is van dierenleed en die ook nog eens een grotere kans op succes hebben. Want als we iets niet moeten willen voor de gezondheid van dier en mens, dan is het wel een nieuwe generatie proefdieren creëren.
Wil je weten hoe politieke partijen staan tegenover proefdiervrije innovatie? Wij plozen het uit en vatte het samen in onze Proefdiervrije verkiezingsscan. Bekijk ‘m hier.
