In het afgelopen decennium maakten botoxbehandelingen een opmars. De meeste mensen kennen het als oplossing voor de lijntjes langs de mond, de rimpels op het voorhoofd en transpirerende oksels. Daarnaast wordt botox gebruikt als geneesmiddel. Het zijn kortdurende ingrepen, met groot resultaat.
Maar, wat niet veel mensen weten is dat achter deze ingrepen vaak proefdieren schuilen die de botox voor ons testen. Deze proeven kosten jaarlijks ongeveer 400.000 muizen in Europa het leven. Daarom is het wat ons betreft de hoogste tijd dat fabrikanten en regelgevers van proefdiervrije onderzoek binnen botoxonderzoeken de norm maken. Want dat ís mogelijk. Dit is hoe het zit.
Cosmetische en medische doeleinden
Botox wordt zowel voor cosmetische doeleinden als voor medische doeleinden gebruikt. Zo kunnen bijvoorbeeld mensen met migraine of spasticiteit baat hebben bij botox. Ook kan botox mensen helpen in cosmetische zin. Mensen willen hun uiterlijk (tijdelijk) veranderen en doen dit vervolgens met de spierverslapper. Het is dus goed om in je achterhoofd te houden dat dit een hulpmiddel is en een medicijn. Toch wordt botox verreweg het meest gebruikt om cosmetische redenen. En omdat het hierbij om een injectie gaat, valt botox niet onder de cosmeticawet die dierproeven verbiedt.
Botox is extreem giftig
Botox bestaat uit de stof botulinetoxine. Dat is een neurotoxisch gif: het zorgt ervoor dat zenuwcellen en spiercellen niet meer kunnen communiceren. Daardoor ontstaat er een verlamming van de spieren én krijg je dus bijvoorbeeld geen rimpels meer in het voorhoofd of stopt het zweten onder bijvoorbeeld de oksels doordat botox de zweetklieren blokkeert.
Maar botox wordt niet voor niks een gif genoemd. De keerzijde van botulinetoxine is dat het extreem giftig is. Sterker nog, een kleine dosis (van een paar nanogram!) kan al leiden tot een potentieel dodelijke ziekte. Daarom wordt het poeder voor een behandeling bij mensen sterk verdund. De hoeveelheid poeder ter grootte van een kinderaspirine is zelfs genoeg om de wereldwijde voorraad botox voor een jaar te maken. En je raadt het al: omdat we er zo voorzichtig mee om moeten gaan, wordt elke batch* getest op de mate van giftigheid. En die testen worden gedaan op muizen.
*Een batch is een voorraad botox die op hetzelfde moment, in hetzelfde proces, is gemaakt. Hoeveel behandelingen met één batch gedaan kunnen worden, verschilt.
Dit gebeurt tijdens een proef
Botox moet dus continu opnieuw getest worden voor onze veiligheid. Elke batch ondergaat dan ook een (dier)proef. De proef die standaard gedaan wordt voor het onderzoeken van de veiligheid van botox is de LD50 test: een wrede test waarbij een groep levende muizen verschillende doses van botox geïnjecteerd krijgt in hun buik. De testen worden uitgevoerd totdat er een dosis is gevonden waarbij 50% van de proefdieren overlijdt. De muizen raken verlamd, kunnen slecht zien en krijgen ademhalingsproblemen. Drie of vier dagen na de proef sterven ze door verstikking. De overige muizen worden afgemaakt.
Per nieuwe batch botox zijn zo’n 100 proefmuizen nodig. Jaarlijks gaat het dan ook om ongeveer 400.000 muizen die alleen al in Europa worden gebruikt voor dit onderzoek. Als er gebruikgemaakt wordt van een proefdiervrij alternatief, kan dit dan ook heel veel levens sparen.
Kan het ook zonder proefdieren?
Het korte antwoord: ja. En we zijn verder dan je denkt. Er zijn proefdiervrije alternatieven waarbij de veiligheid van botox getest kan worden in het lab in plaats van in een levend dier. En het mooie is dat één van de meest veelbelovende alternatieven menselijke cellen gebruikt in het onderzoek. Daardoor wordt een betrouwbaarder beeld geschetst van wat er gebeurt in de mens, dan wanneer het muizenlichaam zich moet voordoen als die van een mens.
Hoe dat dan werkt?
Tijdens deze proefdiervrije testen worden de eiwitten die botox kapot maakt toegevoegd aan de batch botox die getest moet worden. Vervolgens wordt er gemeten hoeveel eiwit er daadwerkelijk kapot is gemaakt door de botox. En met die informatie kan er ontdekt worden hoeveel giftige stoffen in die batch aanwezig zijn. Geen proefdier voor nodig. Dat is een win-win situatie waarin we honderdduizenden muizen redden van pijnlijke proeven én als mens betrouwbaardere onderzoeksresultaten krijgen.
Het goede nieuws is dat de meeste grote producenten van botox goedgekeurde alternatieven hebben en dat deze ook gebruikt worden. Maar opvallend blijft dat er jaarlijks nog veel aanvragen gedaan worden, en goedgekeurd worden, voor het gebruik van proefmuizen in botox testen. Zo werd er in 2019 in Duitsland een aanvraag goedgekeurd waarin 46.000 muizen onze botox moesten testen. Dat is gek, want de alternatieven hebben zich al bewezen en dierproeven zijn niet meer van deze tijd.
“Dat de wet het testen van botox op muizen nog als optie geeft, is onbegrijpelijk. Zeker omdat elke batch getest moet worden door pijnlijke proeven op levende dieren. Ik ben blij dat een aantal grote producenten de eerste stap naar alternatieven gemaakt hebben, maar ik hoop snel te kunnen delen dat er helemaal geen muizen meer opgeofferd worden.”
Anne Burgers, medewerker wetenschap en innovatie
Wat nu?
Consumenten en patiënten hebben geen keuze in een botox mét of zonder dierproeven. Fabrikanten hebben wel de keuze om deze te verschaffen. Ook de regelgeving moet scherper: hebben we het hier nu opnieuw over een maas in de cosmeticawet? De proefdiervrije alternatieven staan klaar om het stokje over te nemen. En dat is beter voor dier én mens. Het is dus de hoogste tijd dat we muizen niet meer laten stikken voor onze botox.
Dierproeven zijn niet meer van deze tijd
Jaarlijks worden er in Nederland gemiddeld 450.000 dierproeven gedaan op minstens zo veel proefdieren. Het is tijd dat de regering nu écht een grote stap zet om dit te veranderen. Geen woorden meer, maar daden. Nu. Laat je stem horen: teken de petitie.
