Welkom bij Drijfveren. In deze terugkerende rubriek vertellen wetenschappers wat hen beweegt om tegen de stroom in te gaan en proefdiervrije alternatieven te ontwikkelen. Deze keer is het de beurt aan de onderzoeksteams die deelnemen aan de Proefdiervrij Venture Challenge 2024.
Dit jaar organiseren we alweer de vierde editie van de Proefdiervrij Venture Challenge. Vier teams met een wetenschappelijke doorbraak in de life sciences op hun naam, gaan hun doorbraak samen met zakelijke professionals klaarmaken om het op de markt te brengen. Namens de deelnemende teams leggen Indi, Bas, Kerensa en Elena uit wat hen drijft om proefdiervrij onderzoek te doen.
Indi Joore, hello R&D: ‘Onderzoek moet naar proefdiervrij’
‘Proefdieren dragen al heel lang een grote last als het gaat om het ontwikkelen van medicijnen,’ vertelt Indi. ‘En dat terwijl onderzoek bij proefdieren heel vaak niet goed vertaalt naar de mens. Wat ons betreft laat dat ruimte voor slechts één conclusie: onderzoek moet naar proefdiervrij.’
Sneller, efficiënter én proefdiervrij
Het model van het team van Ibrahim en Indi gaat daarbij helpen. ‘Onze hello is een organoid die is opgebouwd uit het belangrijkste celtype in de lever. Huidige levermodellen kunnen niet goed voorspellen welke schadelijke effecten nieuwe geneesmiddelen hebben op mensen, waardoor de ontwikkeling van medicijnen lang duurt en veel geld kost. Onze hello’s geven de eigenschappen van menselijke levercellen beter weer, waardoor onderzoek sneller, efficiënter én proefdiervrij wordt.’
Goed nieuws voor dieren = goed nieuws voor patiënten
Ibrahim en Indi verwachten veel proefdieren te gaan vervangen. ‘Elk jaar worden 6,5 miljoen dieren als ratten, muizen en zelfs apen gebruikt bij de ontwikkeling van geneesmiddelen. Door in een vroege onderzoeksfase met onze hello’s al aan te tonen welke geneesmiddelen toxisch zijn, zijn in latere fases minder dierproeven nodig.’
En volgens Indi is dat niet alleen goed nieuws voor dieren. ‘Ons product helpt ontwikkelaars van geneesmiddelen om medicijnen sneller op de markt te brengen. Dat is natuurlijk ook in het voordeel van patiënten.’ Tijdens de Proefdiervrij Venture Challenge hoopt Indi hun eerste klanten te ontmoeten. ‘Zodat we doelgericht kunnen gaan toewerken naar een eindproduct waarmee we geneesmiddelenontwikkelaars zo goed mogelijk kunnen helpen.’
Bas Evers, NephroClear: ‘We moeten de win-win opzoeken’
Volgens Bas van NephroCear is er in de wetenschap nog genoeg ruimte voor verbeteringen die een positief effect hebben op de maatschappij én op dierenwelzijn. ‘We moeten die win-win opzoeken. Dat betekent dat we moeten werken aan innovatieve onderzoeksmethodes waarvoor we geen proefdieren nodig hebben, zonder dat de veiligheid van de patiënt in gevaar komt.’
Een chip met menselijke niercellen
Zelf ontwikkelde Bas samen met zijn team een 3D-nier-op-een-chip. ‘Ons model is gebaseerd op menselijke niercellen en bootst de menselijke nier daardoor beter na dan de proefdieren die nu gebruikt worden.’ Zo helpt de innovatie onderzoekers om sneller en effectiever medicijnen waar mensen om zitten te springen op de markt te brengen. En dat zonder dierproeven te doen.
Een volgend niveau
Het team ontwikkelde het model in samenwerking met verschillende bedrijven en onderzoeksinstituten, zoals TNO, de Universiteit Utrecht, Novartis, AZAR Innovations en Cell4Pharma. Omdat de resultaten van dit samenwerkingsproject veelbelovend waren, besloten de onderzoekers zich in te schrijven voor de Proefdiervrij Venture Challenge. ‘We willen ons model verder ontwikkelen én commercialiseren. De challenge grijpen we aan om onze ideeën daarover naar een hoger plan te tillen.’
Tekst gaat verder onder de post
Kerensa Broersen, NeuroGut Insights: ‘Studies met dieren zijn lastig te standaardiseren’
NeuroGut Insights gebruikt menselijke stamcellen om mini-organen te maken die eigenschappen vertonen van die organen in mensen. Kerensa licht toe: ‘Door die organen op een platform ter grootte van een USB-stick te brengen, kunnen we de interactie tussen de darmen en de hersenen nabootsen.’
Dieren zijn geen mensen
De keuze voor proefdiervrij van NeuroGut Insights is verre van toevallig. ‘We hebben er bezwaar tegen dat het welzijn van dieren nog steeds opgeofferd wordt voor onderzoek, terwijl onderzoek waarin menselijke cellen gebruikt worden het menselijk lichaam beter nabootsen. Dieren lijken lichamelijk zo weinig op ons dat medicijnen die positief testen op dieren in negentig procent van de gevallen niet werken bij mensen. Voor hersenmedicatie ligt dit percentage nog hoger.’
Grote verschillen
Volgens Kerensa zijn de studies waar dieren of mensen bij betrokken zijn bovendien vaak lastig te standaardiseren, omdat de verschillen tussen individuen zo groot zijn. ‘De mogelijkheden om op basis van dergelijke onderzoeken uitspraken te doen over de interactie tussen darmen en hersenen, zijn echt minimaal. Vandaar dat we onze chip ontwikkeld hebben. Onze chip is het eerste model dat de nervus vagus meeneemt, de zenuwbaan die darm en hersenen verbindt.’
Kickstart op de markt
Kerensa en haar team hopen dat ze met de deelname aan de Proefdiervrij Venture Challenge hun innovatie een kickstart op de markt kunnen geven. ‘We willen het traject afronden met een solide business case. Dat onze chip inzetbaar is, weten we. Nu zijn we benieuwd hoe we de markt zo goed mogelijk kunnen bedienen met onze technologie.’
Elena Naumovska, StemXBio: ‘Proefdiervrij onderzoek is in lijn met veranderende ethische normen’
Voor Elena Naumovska van StemXBio is het duidelijk dat proefdiervrij onderzoek doen belangrijk is. ‘Het laat natuurlijk respect zien voor dierenwelzijn, maar de resultaten zijn ook beter toepasbaar op mensen. Daarnaast zijn humane modellen efficiënter: proefdieren moeten natuurlijk gefokt en verzorgd worden.’ Het vooropstellen van proefdiervrij onderzoek is volgens Elena dus niet alleen een ethische kwestie, maar ook een kwestie van focussen op wetenschappelijke relevantie en vooruitgang.
Het laten groeien van mini-pancreassen
Samen met de andere teamleden van StemXBio heeft Elena methoden ontwikkeld die onderzoekers in staat stellen om stamcellen te laten uitgroeien tot elk gewenst celtype. Een chemisch proces, vrij van dierlijke producten. Een voorbeeld van een eindproduct is een stukje weefsel vergelijkbaar met de menselijke alvleesklier, met zogenaamde bètacellen, die insuline produceren. Deze cellen zijn belangrijk voor het reguleren van de bloedglucosewaarden. Door een meer fysiologisch model te bieden voor het testen van medicijnen in de vroege stadia van onderzoek, wil StemXBio de ontwikkeling van nieuwe behandelingen voor diabetes bevorderen. Zonder gebruik van dieren en kostenefficiënt.
Negentig procent minder proefdieren
De producten van StemXBio zijn inzetbaar bij het ontwikkelen van medicijnen en behandelingen waar nu vaak proefdieren voor worden ingezet. Elena: ‘Onze technologie kan het aantal muizen, ratten, konijnen en niet-menselijke primaten in medicijnontwikkeling en toxiciteitstesten verminderen met negentig procent.’ Onderzoekers, farmaceutische bedrijven, regelgevende instanties en natuurlijk patiënten: volgens Elena profiteren ze allemaal van hun innovatie.
In lijn met ethische normen
Daarnaast is ze ervan overtuigd dat de samenleving als geheel zal profiteren van het verminderen van proefdiergebruik. ‘Alleen al omdat het in lijn is met de verandering van onze ethische normen.’ Van de Proefdiervrij Venture Challenge hopen Elena en haar team op zichtbaarheid, inzichten en samenwerkingen. ‘Het is echt een platform om in contact te komen met ondernemers en onderzoekers in het veld. Uiteindelijk streven we naar de financiering om onze technologie op de markt te brengen en zo bij te dragen aan het verminderen van proefdieren in onderzoek.’